Sümbül Efendi Camii; İstanbul Suriçi Kocamustafapaşa semtinde bulunan Eserin aslı , Hosios Andreas Manastır kilisesidir. 1284 yılında VIII. Mikheal in yeğeni Teoddora tarafından kızlar manastırı kurularak Hosios Andreos kilisesi yaptırılmıştır. İstanbul’un fethinden sonra harap halde bulunan kilise II. Beyezıt’in Veziriazamı Koca Mustafa Paşa tarafından 1489 tarihinde camiye çevrilmiş, yanına medrese, hankah, imaret, hamam ve çeşme yaptırılıp bir külliye haline getirilerek manastır havasından kurtarılmıştır. Tamamen Türk mimarisi üslubunda bir merkezi kubbe yapılarak , kuzey ve güneyden iki yarım kubbe ile desteklenmiş , dış duvarlar Türk üslûbunda bir kılıf içine alınmıştır. Böylece birçok sütunlu son cemaat yeri eklenen eski kilise tamamen Türk hüviyetine büründürülmüştür. Mabet, camiye tahvil edildiğinde batıdaki girişi kapatılarak, bugün son cemaat yerine açılan kapılardan önce sağ, sonra da soldaki kapı açılarak giriş sağlanmıştır. Daha önce iptal edilen batı kapısı yerine, kaidesi sekiz cepheli olan minaresi yerleştirilmiştir. Sekizinci kenarı mabede yapıştırılıp buradan da minareye giriş kapsı açılmıştır. Minare kürsüsü istalaktit başlıklı ve sivri kemerli panolarla süslenmiştir. Pabuç boyu biraz uzun fakat basık ve az rölyefli baklavalı, şerefesi ise yapraklı, sarkıtmalı, korkuluk ise taştan şebekelidir. Bu minarenin tarihi bir kıymeti de, Osmanlıda minarelerde kandil yakma adeti ilk bu camiinin minaresinde başlamasıdır. Mabedin sağdaki kapısı üzerinde bulunan 1489 tarihli Arapça kitabe Şeyhülislam Efdal Zade Seyiid Hamidüttin’in eseridir.
MİMARİ YAPISI:
Kitabe “ İnne fi ahdi devletis Sultan. Bayezid Muzafferil ala ” diye başlamaktadır. Sol kapı üzerindeki kitabe ise II. Beyazıt’ın Defterdarı, Tarihçi İdris-i Bitlisi’nindir. Ekmekçi Zade Ahmet Paşa 1617 camiin sağ tarafında bir bölüm ilave ettirmesiyle minare ortada kalmıştır. Bugün ise bu bölüm Hanımlar Kısmı olarak kullanılmaktadır. Caminin son cemaat yerini de Şeyhülislam Veliyyüddin Efendi inşa ettirmiş olup beş küçük kubbe ile örtülmüştür. Yine Veliyyüddün Efendi kapının sağ tarafındaki muvakkit hane ile caminin sol tarafındaki türbeyi kendisi için yaptırmış olup, burada kızı Safiyye Hanım yatmaktadır. Camiin sağında mermer işleme kaplı ve kubbeli bir sebil bulunmakta olup, içinde faal olmayan bir kuyu mevcuttur.
DİĞER BİLGİLER:
Camiin içinde Bizans mimari tarzı hissedilmekle beraber, dış görünümü tamamen Osmanlı Türk unsurlarıyla benzenmiş. Son cemaat yeri, minare, mabedin dışının taş kaplaması, içerindeki mihrap şadırvan, medrese ve müştemilatıyla tam bir Osmanlı külliyesidir. Bir imam-hatip ve iki müezzin-kayyımı bulunan camide Vakit namazlarında 100-150, Cuma namazlarında ise 600-700 civarında cemaati bulunmaktadır.