Pertevniyal Valide Sultan Türbesi; İstanbul Suriçi Aksaray meydanında bulunan Guraba Hüseyin Ağa Mahallesi’nde inşa edilmiş olan Pertevniyal Valide Sultan Camisi’nin yapılarından bir tanesidir. Türbe 1871 yılında inşa edilmiştir. Türbeler camilerin kıbleye bakan hazirelerine inşa edilir. Valide Sultan türbesi caminin güney batısındadır. Türbe Aksaray meydanının istimlaklar nedeniyle birçok defa taşınmıştır.
İlk yapımında caminin kıble avlusunda yer alan türbe 1926–1929 yıllarında tramvay yolunun genişletilmesi sırasında geri çekilmiştir. Aksaray Meydanı’nın H. Prost planına göre düzenlenmesi sırasında bir kez daha geri alınan türbe daha sonra Vatan Caddesi’nin açılışı ve Aksaray Meydanı’nın yeniden düzenlenmesi sırasında 1958 yılında yıkılmıştır. Türbenin parçaları Laleli’deki Sultan III. Selim Türbesi’nin haziresine taşınmıştır. Pertevniyal Valide Sultan’ın naşı ise bir süre Topkapı Sarayı Müzesi Silahtar Dairesinde korunmuş, 1967’de Sultan II. Mahmut Türbesi’nde padişahın sandukası altına gömülmüştür. Bunun ardından türbenin mimari parçalarından kısmen yararlanılarak Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından avluya alınarak yeniden yapılmış, sultanın naşı da türbesine nakledilmiştir.
Pertevniyal Valide Sultan, Sultan II. Mahmut’un (1808–1839) hanımı ve Sultan Abdülaziz’in (1861–1876) annesidir. Sultan Abdülaziz’in 1861’de tahta çıkması ile Valide Sultan olmuştur. Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmesi üzerine inzivaya çekilmiştir. Bundan sonra birçok kişiyi yetiştirmiş ve 1883 yılında ölmüş ve yaptırmış olduğu türbesine gömülmüştür. İstanbul’da Valide Sultan Camisi’nin yanı sıra çeşitli eserler yaptırmıştır. Ayrıca Konya’daki Aziziye Camisi’ni de yaptırmıştır.
Pertevniyal Valide Sultan Türbesi Neo-Klasik ve Ampir üslubunda, yüksek bir platform üzerine yapılmıştır. Türbenin dış kapısı üzerine mermer kabartma tekniğinde celi-sülüs yazı ile Yasin suresinin 58. ayeti, iç kapısının üzerine de yine aynı teknikte Yusuf suresinin 64. ayeti yazılmıştır. Türbe kesme küfeki taşından dikdörtgen planlı olup, orta bölüm ve buraya bakan dört ayrı küçük mekandan meydana gelmiştir. Üzeri kubbe ile örtülüdür. Kubbe eteğine de celi sülüs yazı ile Bakara suresinin 255 ve Haşr suresinin 21.-24. ayetleri yazılmıştır. Türbe içerisinde Pertevniyal Valide Sultan’dan başka torunu Yusuf İzzettin Efendi’nin oğlu Sadedin Efendi (1884), gelini ve Yusuf İzzettin Efendi’nin eşi Cesm-i Ahu Hatun (1911) ve gelininin annesi Mestare Hanım gömülüdür.
Osmanlı Türbeleri
